ทวีปแอฟริกา ตอนที่ 1

1. ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์

1.1. วัฒนธรรมชนพื้นเมือง

     - อาณาจักรอียิปต์โบราณ บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำไนล์ มีความเจริญดังนี้

             - ด้านอักษรศาสตร์ มีการประดิษฐ์อักษรเฮียโรกลิฟฟิก

             - ด้านแพทยศาสตร์ รู้จักเก็บรักษาศพไม่ให้เน่าเปื่อย(มัมมี่)

             - ด้านสถาปัตยกรรม มีการสร้างพีระมิดเพื่อเก็บศพของฟาโรห์

            - ด้านประติมากรรม มีการสร้างรูปปั้นขนาดใหญ่เช่น สฟิงซ์

             - ด้านจิตรกรรม มีการพบภาพวาดของชาวอียิปต์มากมาย

             - ด้าานอื่นๆ มีการประดิษฐ์กระดาษ คือกระดาษปาปิรุส และอีกมากมาย    

     - อาณาจักรอื่นๆ ได้แก่ 

             - อาณาจักรเคิช(ลุ่มแม่น้ำไนล์) เริ่มต้นขึ้นในศตวรรษที่ 8 ก่อนค.ศ. เป็นอาณาจักรแรกของคนผิวดำ มีอำนาจหลังอาณาจักรอยิปต์โบราณเสื่อมลง เมืองหลวงแรกอยู่ที่เมืองนะปาทา มีราชวงศ์ปกครองถึง 25 ราชวงศ์

            - อาณาจักรกานา บริเวณแอฟริกาตะวันตก ปัจจุบันเป็นพื้นที่ของประเทศมอริเตเนียและบางส่วนของมาลี ปรากฏในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 7-13

            - อาณาจักรมาลี(ลุ่มแม่น้ำไนเจอร์) ปรากฏขึ้นหลังจากอาณาจักรกานาเสื่อมสลายลง มีช่วงเวลาอยู่ระหว่างคริสต์ศตวรรษที่14-17 (บางแห่งระบุว่า ค.ศ.1200-1450)

            - อาณาจักรซองไฮ(ลุ่มแม่น้ำไนเจอร์) ปรากฏขึ้นหลังจากที่อาณาจักรมาลีเสื่อมสลายลง ยิ่งใหญ่ที่สุดในภูมิภาคแอฟริกาตะวันตก ช่วงกลางคริสต?ศตวรรษที่15-ปลายคริสต์ศตวรรษที่ 16

            - อาณาจักรอักซูไมท์ บิเวณตะวันออกเฉียงเหนือของทวีป ทางชายฝั่งทะเลแดงครอบคลุมพื้นที่ในประเทศเอธิโอเปีย เอริเทรีย โซมาเลัย ซูดาน และเยเมนในปัจจุบัน เริ่มต้นเมื่อ 1,000 ปีก่อนค.ศ. มีชาวอาหรับมาตั้งรกรากในบริเวณนี้ ผสมผสานกับอารยธรรมพื้นเมืิองจนเป็นอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่

            -  อาณาจักรคาเนม-บอร์นู บริเวณทะเลสาบชาด เริ่มต้นในคริสต์ศตวรรษที่ 12

1.2. สมัยชาวอาหรับแผ่อำนาจ

      ราวพุทธศตวรรษที่ 12 ชาวอาหรับในคาบสมุทรอาหรับได้แผ่ขยายอำนาจมายังทางตอนเหนือของทวีป ทำให้ทางตอนเหนือของทวีปนับถือศาสนาอิสลามกัันอย่างแพร่หลาย

1.3. สมัยการสำรวจและยึดครองเป็นอาณานิคม

     ราวพุทธศตวรรษที่ 20 ชาติิตะวันตกเริ่มหาเส้นทางการค้าไปยังเอเชีย ชาติแรกที่สนใจคือโปรตุเกส

     - บาร์โทโลมิว  ไดแอส เดินทางถึงแหลมทางตอนใต้ แต่มีพายุมากกลัวเรืออัปปางลง จึงเดินทางกลับพร้อมกับตั้งชื่อว่า "แหลมแห่งพายุ"

     - วาสโก ดา กามา เดินทางอ้อมแหลมแห่งพายุไปได้ พร้อมกับตั้งชื่อให้เป็นสิริมงคลว่า "แหลมกู๊ดโฮป" แล้วไปตั้งสถานีการค้าที่ประเทศโมซัมบิกในปัจจุบัน

     ราวพ.ศ. 2393 ยุโรปปฏิวัติอุตสาหกรรม แล้วเริ่มหาอาณานิคม แอฟริกาจึงถูกยึดครองเป็นอาณานิคมจนหมด ไม่มีชาติใดรอดพ้น ในการนี้อังกฤษและฝรั่งเศส ประสบความสำเร็จมากที่สุด เหตุผลที่สำคัญในการยึดครองเป็นอาณานิคม คือ

     - ต้องการทาสแรงงานผิวดำไปขายในทวีปอเมริกา

     - แอฟริกามีทองคำ เพชร งาช้าง นอแรดมาก

1.4. ได้รับเอกราช

     หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 สงบลง มีการเรียกร้องเอกราชขึ้น ชาติตะวันตกจึงทยอยปลดปล่อยแอฟริกาเป็นเอกราชจนครบทุกประเทศ 

2. ลักษณะทางกายภาพ

2.1. ที่ตั้ง

     - ละติจูด 37 องศาเหนือ - 34 องศาใต้

     - ลองจิจูด 51 องศาตะวันออก-17 องศาตะวันตก

     แอฟริกา มีเส้นศูนย์สูตร ลากผ่านกึ่งกลางทวีป ทำให้มีดินแดนในซีกโลกเหนือและใต้ เท่าๆกัน

2.2. ขนาด 

     มีพื้นที่ 30.3 ล้านตารางกิโลเมตร ใหญ่เป็นอันดับ 2 รองจากเอเชีย มีความยาวจากเหนือสุดไปใต้สุด 8,000 กิโลเมตร และจากตะวันออกสุดไปตะวันตกสุด 87,500 กิโลเมตร

2.3. อาณาเขต

     -ทิศเหนือ จรดทะเลเมดิเตอร์เรเนียน เป็นพรมแดนคั่นกับยุโรป มีช่องแคบยิบรอลตาร์และมีแหลมแบงก์เป็นจุดเหนือสุดของทวีป 

     - ทิศตะวันออก จรดทะเลแดง และมหาสมุทรแอตแลนติก มีช่องแคบสำคัญคือ ช่องแคบบับเอลเมนเดบ คั่นระหว่างโซมาเลียกับเยเมน และช่องแคบโมซัมบิก คั่นโมซัมบิกกับมาดากัสการ์ มีอ่าวเอเดน และมีคาบสมุทรไซนายและคาบสมุทรโซมาเลีย เป็นคาบสมุทรใหญ่ทางดานนี้ มีแหลมกัวแฮฟุนในคาบสมุทรโซมาเลียเป็นจุดตะวันออกสุดของทวีป เกาะสำคัญคือ ม.ก. เซเชลส์(เป็นประเทศ) ม.ก. คอโมโรส์ (เป็นประเทศ) ก.มอริเชียส (เป็นประเทศ) ก.เรอุนยอง (ดินแดนในปกครองของฝรั่งเศส) 

     - ทิศใต้ มีแหลมอะกัลลัสเป็นจุดใต้สุดของทวีป และเป็นแนวแบ่งมหาสมุทรอินเดียและมหาสมุทรแอตแลนติกออกจากกัน 

      - ทิศตะวันตก จรดมหาสมุทรแอตแลนติก มีอ่าวกินีเป็นอ่าวใหญ่ทางด้านนี้  มีเกาะที่สำคัญคือ ก.เซนต์เฮเลนา(ดินแดนในปกครองของอังกฤษ) ก. เซาโตเม ก.ปรินซิเป(สาธารณรัฐประชาธิปไตยเซาโตเมและปรินซิเป) ม.ก.เคปเวิร์ด (เป็นประเทศ) ม.ก. คานารี (ดินแดนในปกครองของสเปน) และม.ก. มาเดียร่า (ดินแดนในปกครองของสเปน)

 2.4. ประเทศ

    มี 53 ประเทศ ซึ่งเป็นทวีปที่มีประเทศมากที่สุดในโลก ประเทศที่ใหญ่ที่สุดคือ ซูดาน ประเทศที่เล็กที่สุดคือ เซเชลส์

3. ลักษณะภูมิประเทศ 

      ทวีปแอฟริกา มีพื้นที่2ใน3 ของทวีปเป็นที่ราบสูง แบ่งเป็น 4 เขตดังนี้

3.1. เขตเทือเขาและที่สูงภาคตะวันตกเฉียงเหนือ 

     - เทือกเขาแอตลาส เป็นเทือกเขาหินใหม่อายุใกล้เคียงกับเทือกเขาแอลป์ในทวีปยุโรป ทอดตัวขนานชายฝั่งตะวันตกเฉียงเหนือ ในเขตประเทศมอร็อคโค แอลจีเรีย ตูนีเซีย ยอดสูงสุด ชื่อ ทูบคาล สูง 4,165 เมตร

    - ชายฝั่งบาร์บารี เป็นชายฝั่งแคบๆ ทางด้านทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ถัดจากเทือกเขาแอตลาสไป 

3.2. เขตที่สูงภาคตะวันตก เนื่องจากมีความกว้างมากและมีที่สูงทำให้ได้รับความชื้นจากทะเลน้อยจนกลายเป็นทะเลทรายจำนวนมาก

       - ที่ราบสูงกินี เป็นที่ราบสูงทางตอนเหนือของอ่าวกินี

       - ที่ราบสูงฟูตาจาลอน ถัดจากที่ราบสูงกินีไปทางตัวีนตก 

       - แม่น้ำเซเนกัล เป็นแม่น้ำสายสั้นๆไหลลงสู่มหาสมุทรแอตแลนติก้

ามันราสเซต สูง 2,918 เมตร

       - เทือเขาทิเบสติ ทางใต้ของทะเลทรายลิเบีย ยอดสูงสุดชื่อ อีมิคุซซิ สูง 3,415 เมตร

       - ที่สูงดาร์ฟูร์ เป็นที่สูงเตี้ยๆไม่สูงมาก

       - ที่สูงอะดามาอูดาหรือเบาซิ ทางตะวันตกของอ่าวกินี

       - ยอดเขาแคมเมอรูน สูง 4,070 เมตร

       - ทะเลสาบชาด ในเขตประเทศชาดและบางส่วนของภาคเหนือประเทศแคมเมอรูน 

       - ทะเลสาบเอ็ดเวิร์ด ทางใต้ที่สูงดาร์ฟูร์

       - ทะเลทรายสะฮารา เป็นทะเลทรายที่ใหญ้่ที่กว้างใหญ่ที่สุดในโลก

       - ทะเลทราบลิเบียหรือลิบยา ทางตะวันออกของทะเลทรายสะฮารา

3.3. เขตที่สูงภาคตะวันออกและภาคใต้ เป็นเขตหินใหม่เปลือโลกไม่สงบ มีการทรุดตัว,แยกตัวเป็นทะเลสาบมากมาย และโก่งตัวเป็นที่สูงมากมาย

3.3.1. ภาคตะวันออก

          - ทะเลทรายนูเบีย ทางตะวันออกของแม่น้ำไนล์ ทางเหนือของที่ราบสูงเอธิโอเปีย
          - ทะเลทรายอาหรับหรืออาระเบีย ทางตะวันออกของแม่น้ำไนล์

          - ทะเลสาบวิกตอเรีย ใหญ่ที่สุดในทวีปและเป็นอันดับ 2 ของโลกรองจากทะเลสาบสุพีเรีย

          - ทะเลสาบตูร์กานาหรือรูดอล์ฟ   ทางใต้ของที่ราบสูงเอธิโอเปีย ยาวเรียว

          - ทะเลสาบแทนแกนยิกา ลึกยาวเรียว เป็นพรมแดนแทนซาเนียและซาอีร์

          - ทะเลสาบมาลาวีหรือไนอาซา ในประเทศมาลาวีและโมซัมบิก

          - ภูเขา(ยอดเขา)คิลิมานจาโร มาจากภาษาสวาฮารีแปลว่า "ภูเขาที่ทอแสงทองแวววาว"  มี 3 ยอดใกล้กันมีหุบเขาลึกคั่นไว้ได้แก่ ยอดคิโบสูง 5,895 เมตรซึ่งสูงที่สุดในแอฟริกา ยอดมาเวนซีและยอดชีร์รา เป็นภูเขาไฟที่ยังทรงพลังอยู่ ยอดมีหิะปกคลุมเพระาความสูง ทำให้นักท่องเที่ยวชอบมาปีนเขา

          - ยอดเขาเคนยา สูง 5,199 เมตร

          - ยอดเขาราสดาชาน สูง 4,620 เมตร    

3.3.2. ภาคใต้ิ 

             - ที่ราบสูงไบอีหรือบิเอ สูงชันในเขตประเทศอังโกลา

             - ทะเลทรายนามิบ  ยาวขนานกับชายฝั่ง

             - ทะเลทรายกาลาฮารี ทางตะวันตกของแม่น้ำแซมเบซี

             - ที่ราบสูงวิตวอเตอร์แรนด์หรือเดอะแรนด์ เป็นที่ราบสูงหินแกรนิต อยู่ระหว่างแม่น้ำวาลและลิมโปโป มีทองคำและเพชรมาก ทองคำกว่า 60 % ทั่วโลกนำมาจากที่นี่   

             - เทือกเขาดราเกนสเบอร์ก  ขนานกับชายฝั่ง 

             - แม่น้ำสำคัญ แม่น้ำลิมโปโป,แม่น้ำวาลและแม่น้ำออเรนจ 

3.4. เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำ 

       3.4.1. เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำไนล์

            - น.ไนล์  ยาวที่สุดในโลกเกิดจากที่ราบสูงเอธิโอเปีย ลงสู่ทะเลเมดิเตอร์เรเนียนที่เมืองอเล็กซานเดรีย 

        3.4.2. เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำไนเจอร์ 

            - น.ไนเจอร์ เกิดจากที่ราบสูงภาคตะวันตก  ลงสู่อ่าวกินี เป็นแหล่งเพาะปลูกสำคัญ

        3.4.3. เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำคองโก 

 

           - น. คองโก กว้างอันดับ2 รองจากแม่น้ำอะเมซอน แตกสาขาออกมากมาย มีป่าำไม้ชุกชุม ไหลผ่านที่ระดับความสูงต่างกันจึงเกิดเกาะแก่งและน้ำตกมากมาย

      3.4.4.  ที่ราบลุ่มแม่น้ำแซมเบซี 

             - น. แซมเบซี มีที่ราบแคบๆ และไหลผ่านที่สูงเกิดน้ำตกมากมาย

ที่มา :  
-นางจินดา  เทพมงคล,นางนิตยา  ศรีละออ,นางนวลจันทร์ รณวิชญ กลุ่มสาระสังคมศึกษา โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการ
- ผศ.ดร. ธีระ  นุชเปี่ยมและคณะ หนังสือเรียนแม็ค สังคม ม.2 บริษัท สำนักพิมพ์แม็ค จำกัด กรุงเทพ
- สมบัติ สมบูรณ์,นึก  ทองมีเพชร หนังสือเรียนภูมิศาสตร์ ม.3 สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช  กรุงเทพ